Duurzaam Gescheiden Leven, wel of niet?

Wat zijn de financiële consequenties van ‘Duurzaam Gescheiden Leven’ (DGL)?

Bij veel regelingen vanuit de overheid krijgt een burger te maken met verschillende overheidsinstanties. Zo is dit ook het geval bij het maken van een keuze in het alleenstaande AOW-pensioen of het gehuwden AOW-pensioen wanneer er sprake is van ‘Duurzaam Gescheiden Leven’ (DGL). Een AOW-gerechtigde die gehuwd is of een geregistreerd partner heeft, en wiens partner permanent verhuist naar een zorginstelling kan kiezen voor een alleenstaande AOW-pensioen. Het bruto alleenstaande AOW-pensioen ligt hoger dan het bruto AOW-pensioen voor gehuwden. Volgens de wet hoef je het huwelijk met je partner niet te ontbinden om in deze situatie het alleenstaande AOW-pensioen te mogen ontvangen. Dit wordt ook wel ‘Duurzaam Gescheiden Leven’ genoemd. Het alleenstaande AOW-pensioen bedraagt 70% van het wettelijk minimumloon en het AOW-pensioen voor gehuwden betreft 50% van het wettelijk minimumloon. Omdat het alleenstaande AOW-pensioen hoger ligt dan het AOW-pensioen voor gehuwden, stijgt het totaal aan inkomen indien men in deze situatie kiest voor ‘Duurzaam Gescheiden Leven’. Deze stijging van het inkomen kan financiële gevolgen voor beide partners met zich meebrengen. Denk aan het komen te vervallen van een bepaalde toeslag, bijvoorbeeld een huurtoeslag of een zorgtoeslag. Daarnaast kan een verhoging van het inkomen zorgen voor het moeten betalen van een hogere eigen bijdrage voor de Wet langdurige zorg (Wlz). Een AOW-gerechtigde burger die zich in deze situatie bevindt ontvangt een brief van de SVB waarin staat dat zij kunnen kiezen tussen wel of niet als ‘Duurzaam Gescheiden Leven’ te worden aangemerkt. Om zo een keuze te maken is het dus belangrijk de financiële consequenties van een wijziging in AOW-pensioen inzichtelijk te hebben. In de huidige situatie kan de burger voor meer informatie contact opnemen met verschillende instanties, waaronder het CAK en de Belastingdienst. Echter geeft deze doorverwijzing niet de zekerheid dat het inzage in de financiële consequenties oplevert.

Vanuit Novum onderzoeken we of we de burger in deze situatie kunnen helpen met het verkrijgen van inzicht in de financiële consequenties van ‘Duurzaam Gescheiden Leven’ (DGL). Dit doen we door een DGL Rekenhulp te ontwerpen, te bouwen en te testen met de burger als eindgebruiker.

LET OP: Het betreft hier een Proof of Concept. Geen enkele versie van de DGL Rekenhulp staat in productie en is dus alleen om te testen.

Hoe werkt de Proof of Concept van de DGL Rekenhulp?

De DGL Rekenhulp is op dit moment een Proof of Concept van een rekenmachine gebouwd in Mendix (low-code). Een reeks aan complexe rekenregels en configuratie waardes is binnen Mendix gekoppeld aan een gebruikersinterface. De eindgebruiker wordt via een wizard  gevraagd waardes in te voeren op het gebied van inkomen, vermogen, wonen en zorg. Aan de hand van de door de eindgebruiker ingevoerde waardes berekent de DGL Rekenhulp de financiële consequenties van een alleenstaande- of gehuwden AOW-pensioen. Uiteindelijk krijgt de eindgebruiker inzicht in de financiële consequenties op basis van een grafiek als ook een weergave in getallen. Een lijngrafiek toont het verschil in vrij besteedbaar inkomen tussen het hebben van een alleenstaande AOW-pensioen (DGL) of een gehuwden AOW-pensioen (Niet-DGL). Wat meespeelt in deze situatie is dat de mogelijke gevolgen van een hoger inkomen pas twee jaar later opgemerkt kunnen worden. Dit is vanwege de T-2 verwerking binnen de Belastingdienst. De DGL Rekenhulp houdt hier rekening mee door ook de uitkomsten weer te geven over toekomstige jaren. Zo kan een eindgebruiker zien hoe de financiële situatie verandert in de loop van de jaren en kan het een keuze in het alleenstaande AOW-pensioen of gehuwden AOW-pensioen ondersteunen.

Uit privacyoverwegingen worden ingevoerde waardes nergens, noch tussentijds, opgeslagen. Een eindgebruiker zal in één sessie alle gevraagde gegevens tijdens de user flow moeten invoeren. Bij het valideren van de toegevoegde waarde van de DGL Rekenhulp kan op termijn data ingelezen worden. Hierdoor wordt de eindgebruiker ontzorgd en hoeven geen eigen gegevens meer ingevoerd te worden.

Wat leeft er onder deze doelgroep? Behoeftes achterhalen.

Vanuit Novum startten we met een vrij brede onderzoeksvraag: Waar lopen ouderen tegenaan bij het maken van een keuze in ‘Duurzaam Gescheiden Leven’? Deze vraag bleek uiterst geschikt om vanaf het begin een Design Thinking traject op los te laten. Begin met je in te leven in je klant. In samenwerking met de ANBO Ouderenbond hebben we empathisch onderzoek verricht onder AOW-gerechtigde leden die in een situatie zitten waarbij hun partner naar een zorginstelling is verhuisd of gaat verhuizen. Zo hebben we in gesprek gevraagd naar o.a.:

• hoe ervaren zij de situatie/hoe hebben zij de situatie ervaren?
• wat gaat er goed en wat niet?
• waar liggen hun behoeftes? wat hebben ze nodig?

In samenwerking met de Ouderenbond ANBO is het ons gelukt maar liefst N=7 respondenten te spreken die tot de doelgroep behoren. Dankzij openhartige gesprekken hebben wij inzichten opgedaan in waar ze tegenaan zijn gelopen toen hun partner helaas moest verhuizen naar een zorginstelling. Dat deze mensen zich in een moeilijke situatie bevinden is tijdens meerdere gesprekken benadrukt. Daarnaast gaven ze aan veel zaken te moeten regelen. Van de keuze in een voor hen vertrouwde zorginstelling tot aan het moeten maken van een keuze in een alleenstaande- of gehuwden AOW-pensioen.

Leerdoelstellingen tijdens het empathisch onderzoek:

1. AOW-gerechtigden (DGL) weten niet wat de optie Duurzaam Gescheiden Leven betekent
2. AOW-gerechtigden (DGL) in een zware emotionele periode zijn minder in staat een doorrekening te doen
3. AOW-gerechtigden (DGL) vinden het maken van de keuze in DGL financieel complex
4. AOW-gerechtigden (DGL) hebben behoefte aan een rekenhulp
5. AOW-gerechtigden (DGL) weten niet waar ze informatie over de gevolgen van DGL kunnen vinden

Aan het einde van de gesprekken hebben we de respondenten gevraagd hoe zij destijds een keuze hebben gemaakt in ‘Duurzaam Gescheiden Leven’. Daarna kwam de vraag of, en zo ja welke hulp een digitale rekenhulp kan bieden. Ze mochten reageren op een prototype van de DGL Rekenhulp en hebben aan de hand van een opdracht de user flow doorlopen. Het testen van het prototype gaf hoopvolle inzichten.

• Een groot deel van de respondenten gaf aan minder tijd kwijt te zijn bij de keuze in DGL indien ze gebruik kunnen maken van de rekenhulp
• 50% van de respondenten gaf aan weinig tot geen moeite te hoeven doen de rekenhulp te gebruiken (CES-score)
• Respondenten beoordeelden het gebruik van de rekenhulp gemiddeld met een 7.75 en zouden het aanraden aan familie/vrienden.

De meerderheid van de respondenten reageerde positief op het concept van de digitale rekenhulp. Zo lees je hieronder een aantal quotes die genoemd zijn door respondenten.

”Als die tool er was geweest dan had ik hem gebruikt! Want ik heb er anderhalve dag mee geworsteld met die berekening.”

 

“Je hebt gelijk overzicht met de bedragen die wij op een rij gezet hebben en wordt de berekening gedaan. Het was allemaal heel duidelijk.”

 

“Ik zou DGL heroverwegen als het doorzichtiger is. Maak een offerte net als bij een hypotheek aanvraag. Waarin de gevolgen op lange en korte termijn staan en of er geen naheffingen worden gedaan.”

Naast bovenstaande inzichten kwamen we erachter dat ook binnen de doelgroep er verschillende kenmerken zijn te onderscheiden. Zo hangt het van de situatie maar ook van het arbeidsverleden af in hoeverre de respondent zelf in staat is financiële consequenties van het alleenstaande AOW-pensioen door te rekenen. Onderstaande persona’s representeren de drie subgroepen vanuit het onderzoek.

Dit zijn Persona’s. Het zijn geen personen op zichzelf en ze bevatten geen daadwerkelijke persoonsgegevens.

Van Prototype tot Proof of Concept (PoC)

Tijdens het analyseren van de gesprekken viel op dat veel respondenten aangaven de digitale rekenhulp te hebben gebruikt als deze in de tijd van het maken van de keuze in DGL beschikbaar zou zijn. We hebben besloten het concept verder te ontwerpen om zo verder met de doelgroep te kunnen valideren. Naast de aannames op het gebied van wenselijkheid, toetsen we of de complexiteit aan rekenregels kunnen worden geprogrammeerd in combinatie met een gebruikersvriendelijke user interfase.
Én of dit alles lukt middels een low-code platform, in ons geval Mendix. We hebben een Visual Basic ontwikkelaar en rekenregel specialist vanuit het ministerie van VWS gekoppeld aan een Mendix developer, en zijn het bouwen van de Proof of Concept gestart. Gaandeweg is ons team uitgebreid met een Technisch Specialist vanuit Novum, een Innovation Designer en een UX Researcher. Om te valideren of onze rekenregels gelijk staan aan de rekenregels welke gebruikt worden binnen de keten, hebben we de samenwerking met ketenpartners opgezocht. Het CAK en de Belastingdienst hebben uitvoerig geholpen bij het valideren van de rekenregels. Kloppen de rekenregels die we in Mendix programmeren? Komen ze overeen met de beleidsregels van de ketenpartners? Na uitgebreide validatie is een eerste werkbare versie van het Proof of Concept opgeleverd. Tijd om weer terug te gaan naar de doelgroep en te testen of deze Proof of Concept van de DGL Rekenhulp aansluit bij de behoeftes van de eindgebruikers.

Leerdoelstellingen tijdens de PoC-fase:

1. De Rekenhulp helpt AOW-gerechtigden (DGL) in het verkrijgen van inzicht in de financiële consequenties van Duurzaam Gescheiden Leven (viability)
2. De Rekenhulp en haar rekenregels geven een betrouwbare uitkomst o.b.v. invoer van de gegevens van de eindgebruiker (feasibility)
3. AOW-gerechtigden (DGL) zijn zonder de Rekenhulp niet in staat om zelf uit te rekenen wat de financiële consequenties zijn van Duurzaam Gescheiden Leven (desireability)
4. AOW-gerechtigden (DGL) maken graag gebruik van de Rekenhulp (desireability)
5. AOW-gerechtigden (DGL) zijn in staat om de benodigde gegevens te vinden die nodig zijn voor de Rekenhulp

Resultaten van het gebruikersonderzoek

Samen met onderzoeksbureau Motivaction hebben we een gebruikersonderzoek uitgevoerd om te toetsen of onze aannames juist zijn en om tot inzichten te komen over de wenselijkheid van de DGL Rekenhulp. Om erachter te komen of de doelgroep in staat is om de benodigde gegevens te vinden welke nodig voor het maken van een keuze in DGL, gaven we de respondenten een huiswerkopdracht en de opdracht om een dagboek bij te houden. De huiswerkopdracht bestond uit het vinden van de benodigde gegevens die nodig zijn voor het berekenen van de financiële consequenties van DGL. In het dagboek hielden de respondenten bij hoe ze het vinden van de benodigde gegevens ervaren. Hierbij vroegen we naar waar ze de benodigde gegevens hebben gevonden, hoeveel tijd het ze heeft gekost en welk cijfer ze hieraan geven. Na de huiswerkopdracht en het bijhouden van een dagboek nodigden we de respondenten uit voor een interview. Tijdens het interview was er ruimte voor de deelnemers om hun ervaring van het huiswerk te delen en kregen ze de opdracht om de gevonden benodigde gegevens in te voeren in de DGL Rekenhulp. Bij het gebruik van de DGL Rekenhulp vroegen we middels de ‘Think Aloud’ methode om luidop hun gedachtes te delen over het gebruik van de rekenhulp.

Resultaten en conclusie

Uiteindelijk hebben N=10 AOW-gerechtigden, die mogelijk in de toekomst een keuze maken in een AOW voor gehuwden of een AOW voor mensen die alleen wonen, geholpen aan het gebruikersonderzoek. De uitkomsten zijn hieronder samengevat en de resultaten worden toegelicht.

• Het verzamelen van de benodigde gegevens wordt als gemakkelijk ervaren, maar de gevonden gegevens blijken niet altijd correct.
• De rekenhulp wordt als redelijk gebruiksvriendelijk gepercipieerd.
• De rekenhulp geeft onvoldoende indicatie om een keuze te kunnen maken door een laag begrip van de resultaten.
• Gebruikers zien dat de rekenhulp nodig kan zijn om een berekening te maken voor een keuze omtrent DGL omdat ze verwachten dit niet zelf te kunnen.

De resultaten van de dagboekstudie geven aan dat de doelgroep in staat is om de benodigde gegevens zelf te vinden. Financiële gegevens vinden ze veelal in administratie welke ze zelf bijhouden in een map, als ook bankafschriften en jaaroverzichten. Gegevens over hun huurwoning halen ze veelal uit huurdocumenten, brieven van de verhuurder of de website van hun wooncorporatie. In geval van een koopwoning halen ze gegevens uit jaaroverzichten, hun belastingaangifte of eigen administratie. Kennis over de huidige vorm van zorg is veelal paraat omdat ze dit vaak zelf hebben aangevraagd. Ze halen gegevens uit beschikkingspapieren of raadplegen het CAK. Gegevens met betrekking tot een aanvullend pensioen en/of het overig bruto inkomen en vermogen worden gevonden in bankafschriften, belastingaangifte of via Mijn-omgevingen. Wat opvalt is dat brutobedragen niet altijd juist worden ingevuld. Ondanks de huiswerkopdracht bepaalde bedragen in bruto-format uitvraagt, evenals de rekenhulp dit doet, worden deze bruto bedragen niet altijd juist ingevuld.

“Aanvullende pensioen doe ik nooit met bruto’s rekenen, maar ik heb het maar gewoon ingevuld? Ik heb mijn rekeningafschrift overgenomen.”

“Oh, bruto…? Ik weet niet hoe ik dat moet uitrekenen eigenlijk. Heb ik het verkeerde opgezocht voor het huiswerk?”

De benodigde tijd die nodig was voor het vinden van de gevraagde gegevens ligt tussen de 10 en 60 minuten, waarbij minder digitaalvaardigen en laagopgeleiden de meeste tijd nodig hadden.

De rekenhulp zelf scoort redelijk goed op gebruikersvriendelijkheid. Het is duidelijk hoe de gegevens ingevuld moeten worden en eventueel gewijzigd kunnen worden. Resultaten geven aan dat het inhoudelijke begrip van de rekenhulp vrij laag is. Het is niet altijd duidelijk waarom bepaalde gegevens noodzakelijk zijn en er is onvoldoende begrip van de grafieken en vergelijkende tabel als uitkomst van de rekenhulp. De respondenten ervaren onvoldoende indicatie om een keuze te maken in Duurzaam Gescheiden Leven vanwege een laag begrip van de resultaten van de rekenhulp. Weinig mensen zijn zich bewust van de keuze in Duurzaam Gescheiden Leven in het algemeen.

Waar o.a. kansen voor verbetering liggen is om de rekenhulp meer te laten inspelen op de emoties rondom Duurzaam Gescheiden Leven, om meer toelichting te geven over waarom bepaalde gegevens noodzakelijk zijn, en hulp te bieden bij het interpreteren van de resultaten van de rekenhulp.

Het belangrijkste inzicht uit het gebruikersonderzoek is dat de respondenten verwachten dat zij zelf niet in staat zijn om een berekening te maken ten behoeve van de keuze in Duurzaam Gescheiden Leven. Gebruikers zien dat de rekenhulp nodig kan zijn om een berekening te maken voor een keuze in een een AOW voor gehuwden of een AOW voor mensen die alleen wonen.

In de huidige situatie, zonder de rekenhulp, wordt wel van de doelgroep verwacht dat ze weten wat de financiële gevolgen zijn als ze kiezen voor een AOW voor mensen die alleen wonen.

Alle inzichten die we opgedaan hebben tijdens dit innovatieproject zijn overgedragen aan de opdrachtgevers vanuit de SVB en er lopen gesprekken over de doorontwikkeling van de rekenhulp.