Commons en bestaanszekerheid gaat dat samen?
Inspiratie over commons
Inhoudsopgave
200 jaar geleden bedachten we in Nederland de moderne definitie van bestaanszekerheid: ‘de zekerheid dat iedereen een zinvolle bijdrage aan de samenleving kan leveren en dat iedereen zichzelf kan ontwikkelen’. Sindsdien is dit begrip in de Grondwet gezet en is onze solidaire visie op samenleven hierop gebouwd. Maar de geschiedenis heeft sinds de tijd van Thorbecke niet stilgestaan. Onze wereld verandert en de SVB verandert mee. Nieuwe manieren van samenwerken en samenleven, nieuwe ideeën over economie en democratie en een herwaardering van het collectief inspireren ons om de vraag te stellen: hoe kan de overheid leren van deze nieuwe solidariteit?
Bestaanszekerheid, what’s next?
Wij zien op basis van cijfers van het CBS en het Eindrapport van de Commissie Regulering van Werk (commissie Borstlap) drie trends die ons werk in de komende jaren gaan beïnvloeden:
- Demografie: Gezinnen worden kleiner, er zijn relatief meer ouderen en mensen worden steeds ouder, het platteland loopt leeg en de steden stromen vol
- Werk: Arbeid loont steeds minder, arbeiders zijn steeds vaker flex (dus zonder zekerheid) en arbeidsplekken verdwijnen/veranderen door automatisering
- Gezondheid: Steeds meer mensen zijn eenzaam, depressief en/of overspannen
In alledrie die trends zie je terug dat we te maken hebben met nieuwe uitdagingen die we zeventig jaar geleden niet hadden. In hoeverre zijn we als samenleving toegerust op deze veranderingen? Wat betekenen deze grote veranderingen voor de bestaanszekerheid en sociale zekerheid? Welke oplossingen zien we om ons heen?
De ‘commons’: 21ste eeuwse wederkerigheid
Grote veranderingen vragen om een open blik; misschien kunnen andere paradigma’s iets betekenen voor de samenleving. Kan het gedachtegoed van de commons inspiratie bieden voor nieuwe oplossingen voor die hedendaagse uitdagingen op het gebied van bestaanszekerheid?
We spreken over commons als we een systeem beschrijven waarin een afgebakende gemeenschap volgens duidelijke regels het beheer voert over een gedeelde hulpbron. Wikipedia is een voorbeeld van zo’n systeem. De mensen in zo’n systeem noemen we ‘commoners’ en hun dagelijkse praktijk noemen we ‘commoning’. De boeren die zich hebben verenigd in de burgerbeweging ‘Herenboeren’ zijn echte commoners. En de buren die samen in een energiecoöp zitten om zonne-energie op te wekken zijn aan het commonen. Deze nieuwe, praktische wederkerigheid is dus van invloed op de dagelijkse werkelijkheid van mensen, maar draagt tevens de belofte in zich een bredere verandering in ons denken te bewerkstelligen.
Gezamenlijk onderzoek
Samen met Stichting Commons Network zoeken wij uit wat we van de commons kunnen kunnen leren over bestaanszekerheid. Bieden de commons ons wellicht een nieuw inzicht over de toekomst van de Nederlandse solidaire samenleving en een nieuw ontwerp van een toekomstbestendig sociaal contract? En welke rol speelt de overheid hierin? Het komende jaar doen we samen onderzoek en werken we toe naar een publicatie en een bijeenkomst rond deze vraagstukken. Ben je geïnteresseerd in dit project, vanuit jouw expertise of dagelijkse praktijk? Dan nodigen we jou van harte uit om mee te denken en mee te doen. Meld je hier aan voor de nieuwsbrief, waarin we je op de hoogte houden van onze zoektocht:
Update: Waar staan we nu?
Dit is de update van 15 oktober 2020.
Sprint 1: Veldwerk, praktijkonderzoek en theoretisch bronnenonderzoek
In maart startten we met een veldonderzoek. Novum en Commons Network trokken samen de stoute schoenen aan en legden enthousiast contact met een aantal commons-initiatieven. De interviews die we met hen konden houden bleken een prima manier om kennis te maken met actieve burgers die de commons-wijze leidend maken in hun bedrijfsvoering. Wat een mooie verhalen kwamen daar uit!
Wat ons duidelijk werd is dat niet elk initiatief van commoners per se vanuit dezelfde principes en behoeftes wordt opgestart. Wat maar weer eens onderschreef hoe belangrijk de fase is die bij Design Thinking ‘empathizing’ wordt genoemd. Het was heel fijn om ondanks de plotselinge lockdown maar liefst 13 open gesprekken te kunnen voeren met initiatiefnemers en leden van diverse Nederlandse commons-initiatieven. Supertof dat dit gelukt is, commoners bedankt!
Op basis van het raakvlak van een drietal thema’s die aan bestaanszekerheid raken; arbeid, zorg en demografische ontwikkelingen, startten we een inductief onderzoek. Dit is een onderzoeksvorm waarin geen vooraf opgestelde hypotheses worden getoetst, maar waarin bevindingen ontstaan door veldonderzoek en verkenning van de theorie over het te onderzoeken onderwerp.
Naast het veldonderzoek gaf ook de literatuurverkenning, over nieuwe economische modellen, andere mensbeelden, juridische en filosofische benaderingen van de Sociaal Contract-theorie en internationale casussen, ons veel nieuwe inzichten. Tal van CBS-onderzoeken, CPB-rapporten en WRR-publicaties werden doorgespit. Dit gaf veel extra kennis en voeding voor het bredere theoretisch programma rondom de verkenning van het degrowth-gedachtegoed en het toewerken naar een ‘caring economy’ waar veel commoners zich voor inzetten.
Sprint 2: Blogposts, gesprekken met experts, analyse van de inzichten
Om de internationale gemeenschap van commons-denkers en activisten te betrekken is het van belang om al vroeg met publiceren te beginnen. De uiteenlopende verhalen van praktijk-experts en pioniers zijn absoluut de moeite waard. We genoten van de inspiratie die het ons gaf. Ben je nieuwsgierig naar solidariteit en wederkerigheid in de praktijk? Of naar wat het betekent lid te zijn van een commons gemeenschap? De verhalen vertellen erover. Lees ze terug via https://www.commonsnetwork.org/news/ en via onderstaande links:
Blog #1 over de lokale munt de VIX en hoe Alkmaarders samen weer grip krijgen op geld.
Blog #2 over Broodfondsen in Nederland en in het bijzonder in Leiden, en hoe de groepen solidariteit weer een gezicht geven.
Blog #3 over het gekantelde voedselsysteem van de Herenboeren en de boerderij in Boxtel.
Blog #4 over zorgcoöperatie Hoogeloon en hoe een informeel zorgsysteem levende behoeftes vanuit de gemeenschap vervult.
Blog #5 over voedselcoöperatie Vokomokum in Amsterdam die laat zien dat een functionerende organisatie mogelijk is, ook als niemand de baas is.
Blog #6 over De Waterheuvel, dat mensen met een psychiatrische achtergrond weer actief laat meedraaien.
In deze fase werd veel aandacht besteed aan de kruisbestuiving van theorie en praktijk: de koppeling van bevindingen uit het theorie-onderzoek aan het veldwerk leverde mooie nieuwe inzichten op. Welke behoeftes uit de praktijk lezen we terug in de theorie? Zijn er overeenkomsten in de verschillende initiatieven? Delen ze dezelfde uitdagingen? Tijdens een bevlogen MIRO-sessie destilleerden we vanuit de theorie en praktijkinzichten een set bouwstenen voor bestaanszekerheid in de toekomst en mogelijke transitiepaden.
Sprint 3: Peer Consultatie, Expert- en Denksessie
In de laatste sprint lieten we onze peers aan het woord. We vroegen een aantal strategische denkers van de SVB om inhoudelijk te reageren op sterktes en zwaktes van voorgestelde bouwstenen en transitiepaden en ook om ons aan te geven welke inzichten we nog missen en wat we verder nog zouden moeten onderzoeken. Via het netwerk van Commons Network werden denkers op het snijvlak van commons en sociale zekerheid uitgenodigd om een review te geven. Veel experts werkten mee. Dankzij de vele uitgebreide reacties ligt er nu een waardevol advies waarmee de uiteindelijke publicatie verrijkt kan worden. De nieuwste versie van dit document gaat nu gebruikt worden als input voor de volgende fase.
Expert- en Denksessie
Het einde van de Sprint 3 nadert en we werken op dit moment toe naar de climax van de consultatie in de vorm van een interactieve Expertsessie en een Denksessie. Samen met een aantal experts worden hierin op een interactieve manier de nieuwe denkrichtingen met betrekking tot een solidariteitseconomie en bestaanszekerheid verder uitgewerkt. Op deze manier hopen we nieuwe stappen te kunnen nemen in het ontwikkelen van mogelijke transitiepaden voor bestaanszekerheid in Nederland.
De Expertsessie is een informeel maar gestructureerd gesprek in de Rode Hoed tussen denkers van vrijwel alle wetenschappelijke bureau’s van de grote landelijke politieke partijen, aangevuld met denkers en doeners uit de commons-beweging. Met dit illustere gezelschap gaan we, op basis van onze onderzoeksresultaten, in dialoog over wederkerigheid, gemeenschappen, solidariteit en de toekomst van de sociale zekerheid.
Voor de Denksessie gaan we met SVB-ers in gesprek. Aan een diverse groep ambtenaren, strategen, bestuurders en praktijkpioniers vragen we om ons tijdens een brainstormmiddag advies te geven over de uitwerking van de bouwstenen en een mogelijk toekomstscenario.
De inzichten uit deze twee evenementen, gecombineerd met alle reacties uit de eerdere consultaties, vormen de input voor onze eindpublicatie. Deze wordt in november verwacht. We kijken er naar uit om jullie onze eindresultaten te presenteren!
Eindpublicatie
De eindpublicatie ‘Leren van de Toekomst: Commons en Bestaanszekerheid in Theorie en Praktijk’. een een resultaat van de afgelopen maanden waarin we hebben gewerkt aan deze verkenning naar commons en de toekomst van de Nederlandse bestaanszekerheid.
In Leren van de Toekomst maken de onderzoekers een reis langs burgerinitiatieven door het hele land, die allemaal op eigen manier vernieuwende modellen van collectief beheer en horizontale zelforganisatie in de praktijk brengen. Tegelijk met dit veldwerk gaan de onderzoekers op verkenning langs een breed scala aan opkomende economische theorieën en inzichten uit de antropologie, psychologie, filosofie en politicologie. Deze oude en nieuwe ideeën worden vertaald naar verfrissende inzichten voor onze hedendaagse realiteit.
De bevindingen van dit onderzoek naar praktijk en theorie worden in het rapport vertaald naar bouwstenen voor een nieuwe toekomstvisie. Het rapport presenteert vervolgens twee denkrichtingen waarin de discussie over een nieuwe toekomstvisie op bestaanszekerheid zich de komende jaren kan ontvouwen.
